Co stanowi sedno „Ewangelii Judasza”? Czy rzeczywiście jest to tekst poświęcony Judaszowi i służący wyłącznie jego rehabilitacji? Wydaje się raczej iż jest to po prostu gnostycki tekst, a w gnostycki schemat radykalnej interpretacji biblijnych bohaterów doskonale wpisuje się postać Judasza.  To, co czyni z jego osobą odkryta właśnie ewangelia jest naturalnym i oczywistym wypełnieniem gnostyckich założeń.

Co stanowi sedno „Ewangelii Judasza”? Jak jest treść przekazu, który zaczyna się słowami:  „Pouczenie, które jest ukryte w odpowiedzi jaką Jezus udzielił Judaszowi Iskariocie”

{footnote}Ewangelia Judasza 33, 1-3. Tłumaczenie własne z języka koptyjskiego na podstawie edycji tekstu koptyjskiego dostępnego na stronie:  http://www9.nationalgeographic.com/lostgospel/_pdf/CopticGospelOfJudas.pdf{/footnote}

? Może Judasz jest tylko pretekstem do ukazania gnostyckich treści? Ewangelia ta przynosi znane nam już wcześniej gnostyckie motywy, ale też w paru miejscach zwraca uwagę nieco innym ujęciem.

Po opublikowaniu polskiego tłumaczenia „Ewangelii Judasza” (co prawda jest to tylko tłumaczenie pośrednie, z języka angielskiego, w dodatku nie zostało poddane naukowej redakcji) pojawiły się liczne opinie i komentarze. Są to wypowiedzi o najróżniejszym charakterze, od luźnej publicystyki poprzez zabarwione polityką filipiki i typowo emocjonalne reakcje. Mam wrażenie, że skupiły się one na postaci Judasza, tak jakby to jego osoba była sednem Ewangelii. Zresztą można by, jak sądzę, przeprowadzić pouczające analizy publicznej reakcji na fakt upublicznienie tekstu, tj. tego na czym i dlaczego właśnie na tym skupili się komentatorzy.

Nas wszakże bardziej interesuje rzeczywista zawartość „Ewangelii Judasza”. O czym więc jest to bardzo interesujące, wczesnochrześcijańskie źródło? Przyjrzyjmy się bliżej tekstowi, spróbujmy odpowiedzieć na pytanie kto może być jego autorem, z jakiej szkoły gnostyckiej pochodzi oraz, co najważniejsze, jaką treść teologiczną niesie.

W komentarzach towarzyszących wydaniu Ewangelii pojawia się kilka ugrupowań gnostyckich będących środowiskiem powstania tekstu. Są to kainici, barbelognostycy i setianie. Kainitów powiązano z Ewangelią przede wszystkim na podstawie wypowiedzi Ireneusz, biskupa Lugdunum (Lyon). W swoim polemicznym dziele, skierowanym głównie przeciw gnostykom, właśnie kainitów czyni odpowiedzialnymi za powstanie Ewangelii Judasza, którą nazywa „zmyśleniami” (Adversus haereses I,31,1). Fragment ten jest zresztą ważnym punktem uwiarygodniającym Ewangelię Judasza, a przede wszystkim jej datowanie. Ireneusz pisał około roku 180, zatem Ewangelia musiał powstać wcześniej.  Powiązanie naszego tekstu z kainitami zyskuje potwierdzenie u kolejnego z herezjologów.

Wybuchła także inna herezja, którą określa się jako herezję Kainitów. Jej zwolennicy bowiem czczą Kaina, który jakoby miał być poczęty z działania mocy, jak również, że moc ta w nim samym działała. Sądzą, że Abel został poczęty i stworzony z niższej mocy i dlatego pozostał niższy. Zwolennicy tej herezji czczą także Judasza, zdrajcę, uważając, że był on wspaniały i wielki dzięki korzyściom jakie przyniósł rodzajowi ludzkiemu. Z tego powodu uważają niektórzy z nich, że należy oddawać cześć Judaszowi. Judasz, powiadają, spostrzegając, że Chrystus chce zniszczyć prawdę, wydał go, aby prawda nie została zniszczona. Inni sądzą inaczej i mówią: „Ponieważ moce tego świata nie chciały, aby Chrystus cierpiał i w ten sposób żeby nie zostało przygotowane rodzajowi ludzkiemu zbawienie przez jego śmierć”. Judasz chcąc zbawienia ludzkości, zdradził Chrystusa…[2]

W tym przypadku Judasz również spełnia swoim czynem zbawczą rolę, ale w odmienny sposób. Albo występuje przeciw Chrystusowi (w „Ewangelii Judasza” robi to na polecenie Jezusa), albo skazuje Chrystusa na cierpienie (w „Ewangelii Judasza” nie ma mowy o cierpieniu Jezusa, jako istota spoza świata materii jest on ponad wszystkim co ziemskie a więc i cierpieniem).

W samej „Ewangelii Judasza” pojawia się postać Barbelo, czyli żeńska podstawa bytu, „własny obraz Boga” (G. Quispel). Stąd też powiązanie tego tekstu z gnostycką szkołą barbelognostyków. Judasz przemawia w ten oto sposób do Jezusa.

(35)[3]

14.   Powiedział mu

15.   Judasz: ja znam

16.   ciebie i wiem skąd pochodzisz.

17.   Ty pochodzisz z

18.   nieśmiertelnego eonu Barbelo.

19.   Ten, który cię posłał,

20.   ja nie jestem godnym wymówić

21.   jego imienia[4].