| Biblioteka z Nag Hammadi |
 |
 |
 |
| Autor: Krzysztof Matys |
| czwartek, 27 kwietnia 2006 00:00 |
|
W 1946 r. na rynku antykwarycznym w Kairze pojawiły się nie znane dotąd koptyjskie teksty gnostyckie. Odkrycie to porównywane jest do znalezisk z Qumran, a jego znaczenia nie sposób przecenić. Tak wypowiada się o nim G. Quispel: „Odkryto niedawno nowa religię powszechną. Tym sformułowaniem można by zapewne scharakteryzować znaczenie nowego odkrycia gnostyckich manuskryptów. Dotąd nie było pewności, jak należałoby klasyfikować ten osobliwy nurt rozwoju ducha (...), panowało pewnego rodzaju zakłopotanie w tym względzie, mające swe źródło w skąpości materiału i trudności w ich interpretacji” W 1946 r. na rynku antykwarycznym w Kairze pojawiły się nie znane dotąd koptyjskie teksty gnostyckie. Odkrycie to porównywane jest do znalezisk z Qumran, a jego znaczenia nie sposób przecenić. Tak wypowiada się o nim G. Quispel: „Odkryto niedawno nowa religię powszechną. Tym sformułowaniem można by zapewne scharakteryzować znaczenie nowego odkrycia gnostyckich manuskryptów. Dotąd nie było pewności, jak należałoby klasyfikować ten osobliwy nurt rozwoju ducha (...), panowało pewnego rodzaju zakłopotanie w tym względzie, mające swe źródło w skąpości materiału i trudności w ich interpretacji”[1].
wygląd kodeksów z Nag Hammadi
Pisma stopniowo pojawiały się u kairskich antykwariuszy. Nie wiedziano początkowo z którego miejsca pochodzą, ani kiedy dokładnie, i w jakich okolicznościach zostały znalezione. Ślady prowadziły na południe Egiptu, do niewielkiej miejscowości Nag Hammadi, położonej
Znalezisko składa się z 13 papirusowych kodeksów, tzn. kart papirusowych, oprawionych w koźlą skórę na kształt okładek portfela. Zawiera 51 pism na 1153 stronach, z czego tylko 6 było znanych już wcześniej, również 6 powtarza się w samej bibliotece. 41 zachowało się w całości lub w bardzo dobrym stanie, 10 fragmentarycznie. Pierwotnie całość biblioteki mogła mieć ok. 1260 stron, zatem zachowała się niemal w 90%. Format kart wynosi przeciętnie Kodeksy, jak już wspominano, pojawiały się stopniowo w Kairze. Z wyjątkiem jednego, noszącego dziś numer I, który w nieznanych okolicznościach wywieziony z Egiptu, znalazł się w 1950 r. w Brukseli. Został zakupiony i podarowany C. G. Jungowi. Nosi dziś nazwę Kodeksu Junga. Pozostałe zostały skupione przez Muzeum Koptyjskie w Kairze bądź przekazane tej instytucji decyzją egipskiego rządu i tam ostatecznie w roku 1956 znalazły swoje miejsce. W 1950 r. ukazał się pierwszy, obszerny przegląd całego znaleziska, autorstwa francuskiego historyka religii, Henri- Charls Peucha. Publikacja tekstów przebiegała wolno i zakończyła się dopiero w 1977 r. Już samo miejsce odkrycia biblioteki sugerowało, że może ona pochodzić ze środowiska mnichów koptyjskich. Nag Hammadi leży bowiem w miejscu dużej aktywności monastycznej okresu wczesnego chrześcijaństwa[3]. To, że kodeksy pochodzą bezpośrednio z tego terenu, a nie zostały tu tylko, w jakikolwiek sposób, importowane, potwierdzają również zapiski znajdujące się w tych kodeksach. Wspominają one o antycznej miejscowości Diaspolis Parwa leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie odkrycia. Jeszcze większe znaczenie mają listy i kwity na zboże, których użyto do wzmocnienia okładek kodeksów. Potwierdzają one lokalizację oraz podają daty: 333, 341, 346 i 348 r.[4]. Wcześniej, zanim odkryto jeszcze te, służące za okładkę dokumenty, na podstawie badań filologicznych datowano teksty właśnie na wiek IV. Stwierdzono także, że teksty przełożone zostały z greki na język koptyjski, i że oryginały greckie mogły powstać w II, III w. Fragmenty listów wspominają również „ojca Pachomiusza”- prezbitera i mnicha, co wzmacnia tezę o pochodzeniu biblioteki z klasztornego środowiska[5]. Mogły być nawet częścią biblioteki klasztornej, z której np. w okresie nasilenia walki z gnostycyzmem, zostały bądź usunięte, bądź wyniesione i ukryte przez mnichów sympatyzujących z tym nurtem religijnym[6]. Dochodzimy w tym miejscu do ciągle otwartego pytania o naturę egipskiego, wczesnego chrześcijaństwa[7], co jest kwestią ogromnie interesującą, ale wykraczającą poza ramy tego tekstu.
fragment kodeksu z tekstem Apokryfu Jana
Niżej przedstawiamy pełna listę tekstów z Nag Hammadi.
Teksty z Nag Hammadi
Kodeks I (Kodeks Junga):
Kodeks II:
Kodeks III:
Kodeks IV:
Kodeks V:
Kodeks VI:
Kodeks VII:
Kodeks VIII:
Kodeks IX:
Kodeks X:
Kodeks XI:
Kodeks XII:
Kodeks XIII:
[1] G. Quispel, Gnoza, przeł. B. Kita, Warszawa 1988, s. 59. [2]Miał go dokonać w 1945 r. poganiacz wielbłądów pochodzący ze wsi Al- Kasr położonej obok Nag Hammadi. Kodeksy znaleziono w grocie skalnej wapiennego masywu Jabal al- Tarif. Patrz: J. M. Robinson, The Discovery of the Nag Hammadi Codices, „Biblical Archeologist” 1979, vol 42, nr 4, s. 206- 224. [3] Miejscowość Al- Kasr, z której pochodził beduin, odkrywca tekstów, to starożytne Chenoboskion, osada mnichów koptyjskich z okresu późnej starożytności. Patrz: Otto F.A. Meinardus, Two Thausend Years of Coptic Chrystianity, [4] A. Vaileux, Monasticism and Gnosis in Egypt, w: The Roots of Egyptian Christianity, s.278. [5] Choć opinie na ten temat są różne. Ważne źródło dla tych rozważań stanowią zapiski kopistów sporządzających poszczególne pisma z Nag Hammadi. Ich autorskie dodatki do przepisywanych tekstów, przez badaczy interpretowane są krańcowo różnie, od uznania za zapiski poczynione ręką chrześcijańskiego mnicha po opinie wykluczające taką możliwość. W. Myszor uznaje, że nie da się na tej podstawie ustalić okoliczności powstania zbioru, ale dopuszcza możliwość, że biblioteka była sporządzona dla wspólnoty mnichów chrześcijańskich. W. Myszor, Zapisy skrybów w rękopisach z Nag Hammadi, „Vox Patrum” 11- 12, 1991- 1992, z. 20- 23, s. 303. [6] Podkreśla się możliwość wytworzenia kodeksów z Nag Hammadi przez mnichów z któregoś z klasztorów św. Pachomiusza (ur. 292), twórcy monastycyzmu chrześcijańskiego, którego początki miały miejsce właśnie w Górnym Egipcie. Patrz: A. Veilleux, dz. cyt., s. 272n. [7] Trwa dyskusja na temat ewentualnej „heretyckości” chrześcijaństwa egipskiego, tzn. głównie jego gnostyckiego charakteru. Patrz, np.: W. Myszor, Chrześcijaństwo koptyjskie przed inwazją islamu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, z. 32, 1999, s. 11- 32 oraz C. W. Grigs, Early Egyptian Christianity, Leiden 1991, szczególnie s. 45- 75. |
